Unia Europejska przyspiesza działania zmierzające do osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 roku. Jedną ze składowych tych działań jest zachęcanie przedsiębiorstw do aktywniejszego włączenia się w działania proklimatyczne. W tym celu już w 2014 roku uchwalono ogólnoeuropejską dyrektywę o raportowaniu niefinansowym dużych przedsiębiorstw i grup kapitałowych (2014/95/EU, Non-Financial Reporting Directive – NFRD)[i]. Dużych, czyli posiadających co najmniej 500 pracowników. W 2019 roku w formie wytycznych wskazano zagadnienia, które powinny obejmować raporty niefinansowe w sektorze bankowym (2019/C 209/01)[ii]. W listopadzie 2022 roku przyjęto Dyrektywę o raportowaniu społeczno-środowiskowym przedsiębiorstw, tzw.: Corporate Sustainability Reporting Directive – CSRD[iii].
Ślad węglowy – o co chodzi?
Jednym z obowiązkowych elementów raportowania niefinansowego są wskaźniki związane z emisjami gazów cieplarnianych, czyli tzw.: śladem węglowym. Ślad węglowy to suma emisji gazów cieplarnianych całego przedsiębiorstwa w danym roku ze wszystkich związanych z jego działalnością źródeł. Ogólnoświatowe standardy, np. GHG Protocol[iv], źródła te dzielą na trzy zakresy:
- Pierwszy obejmuje bezpośrednie emisje gazów cieplarnianych ze źródeł, które stanowią własność przedsiębiorstwa przedstawiającego sprawozdanie lub są przez nie zarządzane.
- Drugi obejmuje pośrednie emisje gazów cieplarnianych pochodzące z wytwarzania pozyskanej i zużytej energii elektrycznej, ciepła itp.
- Trzeci obejmuje wszystkie pośrednie emisje gazów cieplarnianych (nieobjęte zakresem 2), które występują w łańcuchu wartości przedsiębiorstwa składającego sprawozdanie, w tym emisje zarówno na wcześniejszych, jak i na późniejszych etapach łańcucha.
Duże przedsiębiorstwa obowiązkowo od 2016 roku muszą obliczać i raportować swoje emisje związane z bezpośrednim spalaniem paliw oraz zużyciem energii lub ciepła z sieci, czyli w zakresie pierwszym i drugim. Od 2021 roku doszły do tego obowiązki w zakresie obliczania i raportowania także emisji wywoływanych przez innego rodzaju działalność, np. podróże służbowe, zakupy, czyli w zakresie trzecim.
Perspektywa Dyrektywy o CSR
Dyrektywa CSRD wprowadzi obowiązek obliczania śladu węglowego także dla mniejszych przedsiębiorstw według następującego harmonogramu:
- -Od sprawozdania za 2024 rok przedsiębiorstwa, które mają więcej niż 500 pracowników będą obliczać ślad węglowy i raportować go względem celów klimatycznych Unii Europejskiej.
- Od sprawozdania za 2025 rok przedsiębiorstwa, które mają więcej niż 250 pracowników będą obliczać ślad węglowy i raportować go względem celów klimatycznych Unii Europejskiej.
- Od sprawozdania za 2026 rok wybrane małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) będą obliczać ślad węglowy i raportować go względem celów klimatycznych Unii Europejskiej. MŚP będą mogły zgłosić brak gotowości do realizacji obliczeń aż do 2028 roku.
Realizacja obliczeń i raportowanie śladu węglowego nie są łatwe, ale konieczne, aby przedsiębiorstwa mogły podejmować właściwe decyzje inwestycyjne z punktu widzenia ochrony klimatu. Właściwe decyzje, to takie, które ograniczają emisje gazów cieplarnianych. Do prowadzenia takiej polityki wystarczy, aby obliczone emisje rok do roku były porównywalne w ramach jednego przedsiębiorstwa i pozwalały na podejmowanie na tej podstawie decyzji przez zarządy. Jednak zamiary stojące za podjęciem przez Unię Europejską tematu śladu węglowego przedsiębiorstw sięgają dalej. Raportowanie niefinansowe powinno pozwolić ocenić potencjalnym inwestorom na ile dane przedsiębiorstwo posiada aktywa obarczone ryzykiem związanym ze zmianą klimatu. Ocena ta siłą rzeczy będzie dokonywana względem innych podobnych przedsiębiorstw. Dostarczone dane o emisje wielu przedsiębiorstw powinny być zatem porównywalne.
Warto także zwrócić uwagę, że działania promocyjne oraz w zakresie CSR wielu przedsiębiorstw próbują wykorzystywać zebrane informacje o śladzie węglowym w celach promocyjnych. Niewłaściwe obliczanie śladu węglowego i wykorzystywanie wyników tych obliczeń w celach promocyjnych może prowadzić do greenwashingu. Reklama jest także dziedziną, w której dochodzi do porównania różnych przedsiębiorstw ze sobą.
Czy dane o śladzie węglowym różnych przedsiębiorstw są porównywalne?
Tytułowe pytanie zadała Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, która 24 listopada 2022 roku zorganizowała internetową dyskusję na portalu www.chronmyklimat.pl wokół przygotowanego przez siebie porównania obliczeń śladu węglowego przez wybrane przedsiębiorstwa. Fundacja przyjrzała się wynikom pokazanym w raportach CSR wybranych przedsiębiorstw za rok 2021 i spróbowała sprowadzić je do wspólnego mianownika, czyli po prostu ze sobą porównać. Porównanie dotyczyło obliczanych przez przedsiębiorstwa zakresów emisji, metod obliczeniowych oraz zastosowanych wskaźników emisji.
Autorzy raportu stwierdzili, że wyniki obliczeń emisji gazów cieplarnianych opracowane według metodyki GHG Protocol generalnie nie są, a mogłyby być, porównywalne pomiędzy przedsiębiorstwami, nawet tej samej branży w Polsce. Najbliżej porównywalności wyników dla wielu przedsiębiorstw jest w kategoriach dotyczących zużycia paliw i energii (zakres 1 i 2). Emisje w tych zakresach liczone są w każdej kategorii emisji, w coraz większej liczbie przedsiębiorstw wykorzystuje się pełne dane o użyciu paliw i energii oraz stosuje podobne wskaźniki emisyjne. Szczególnie pomocnie w zakresie stosowanych wskaźników są bazy danych Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) Instytutu Ochrony Środowiska.
Największym problemem przedsiębiorstw obliczających ślad węglowy obecnie jest brak krajowych wskaźników emisyjnych dla wielu usług publicznych – raportowanych w zakresie trzecim, np. wykorzystania wody, odbioru i utylizacji odpadów lub ścieków, transportu publicznego. Dla tego typu kategorii emisji przedsiębiorstwa obliczające ślad węglowy najczęściej nie pokazują jakie wskaźniki stosują lub tych kategorii nie obliczają. Prawdopodobnie brak jest publicznie dostępnych wskaźników lub danych pozwalających określić przedsiębiorstwom emisje pochodzące z używania usług publicznych w Polsce. Przykładowo wskaźniki emisyjne dla środków transportu publicznego w Polsce są dostępne jedynie dla Warszawy i dotyczą aż 2015 roku[v].
Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju postuluje wypracowanie krajowych wskaźników emisyjnych dla tego typu usług. Dziś często stosowane są wskaźniki spoza Polski, odległe od sytuacji faktycznej w zakresie emisji w naszym kraju. Opracowanie takich wskaźników jest zdaniem Fundacji możliwe jest to przy podjęciu współpracy sektora prywatnego – przedsiębiorstw dla których wykonywane są obliczenia lub które takie obliczenia wykonują, z przedstawicielami nauki. Innym sposobem jest realizacja finansowanego za środki publiczne projektu badawczego przez instytucje naukowe, który umożliwi obliczenie najbardziej potrzebnych, a brakujących, wskaźników oraz ich regularne aktualizowanie.
Jak lepiej liczyć ślad węglowy?
W ślad za prezentacją raportu w toku wspólnej dyskusji pomiędzy autorami, zaproszonymi ekspertami oraz uczestnikami warsztatu zaproponowano kilka rekomendacji dla poprawy warunków obliczeń emisji w polskich przedsiębiorstwach. Eksperci obecni na warsztacie przychylili się do poglądu wyrażonego w pytaniu jednego ze słuchaczy, że pomoc ze strony Państwa w obliczeniach śladu węglowego może być elementem zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstw krajowych. Zaproponowano, iż w tym celu potrzebny jest szerszy dostęp do baz danych ze wskaźnikami emisyjności dla warunków polskich oraz świadomość ich istnienia u przedsiębiorców. Zaproponowano także zbiorcze ujawnienie wskaźników emisyjności polskich ciepłowni, np. przez Urząd Regulacji Energetyki, który prawdopodobnie takie dane posiada. Postawiono także postulat uczynienia jednej z państwowych instytucji odpowiedzialną za stworzenie i utrzymanie takiej bazy danych, wskazując najczęściej na KOBiZE.
Uczestnicy warsztatu zwrócili także uwagę, że obliczanie emisji gazów cieplarnianych jest jedynie środkiem do celu, jakim jest dekarbonizacja działalności gospodarczej przedsiębiorstw. W Polsce w wielu branżach, ze względu na wysoki stopień wykorzystania węgla w produkcji energii, przedsiębiorstwa mają lub mogą mieć problem z raportowaniem emisji w ogóle, a w drugiej kolejności, z raportowaniem jej na niskim poziomie oczekiwanym przez międzynarodowych kontrahentów. Instytucje Państwowe powinno się umożliwić szeroki wachlarz działań prowadzących do obniżenia tego śladu węglowego. Dlatego też wsparcie przedsiębiorców polskich w obliczeniach śladu węglowego jest w interesie polskiej gospodarki.
Pełne wyniki warsztatu są dostępne na stronie: https://www.chronmyklimat.pl/gospodarka/1867-jak-przedsiebiorstwa-moga-lepiej-liczyc-slad-weglowy . Zapis dyskusji warsztatowej jest dostępny na stronie: https://www.chronmyklimat.pl/gospodarka/1869-warsztat-jak-przedsiebiorstwa-moga-liczyc-slad-weglowy
Autor: dr Wojciech Szymalski, Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju
[i] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32014L0095&from=EN
[ii] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52019XC0620(01)&from=EN
[iii] https://finance.ec.europa.eu/publications/sustainable-finance-package_en
[iv] GHG Protocol Corporate Standard, https://ghgprotocol.org/corporate-standard
[v] Szymalski W., Energy and CO2 emission intensities of various modes of passenger transport in Warsaw; http://transportproblems.polsl.pl/pl/Archiwum/2021/zeszyt2/2021t16z2_11.pdf