Opóźnienie w zapłacie raty kredytowej, faktury za prąd czy należności na rzecz kontrahenta, może skutkować naliczeniem ustawowych odsetek. Ile one wynoszą? Jak je obliczyć? Od kiedy mogą być naliczane? Wyjaśniamy, co warto wiedzieć o odsetkach za opóźnienie.

Nieterminowe płatności ze strony klientów i partnerów biznesowych to zmora wielu polskich przedsiębiorstw. W przypadku małych biznesów, nawet jedna, ale opiewająca na dużą kwotę, nieopłacona faktura może przysporzyć problemów w zachowaniu płynności. Niemniej jednak, wszelkie zaległości negatywnie oddziałują na obszar finansowy również tych większych firm. Dlatego niezależnie od branży i skali działalności, firmy powinny dążyć do skutecznego egzekwowania należności i utrzymywania stabilnej sytuacji ekonomicznej. Jednym z rozwiązań, dzięki któremu mogą przybliżyć się od osiągnięcia tego celu, jest właśnie stosowanie odsetek za opóźnienie.

Odsetki ustawowe

Odsetki za opóźnienie to rodzaj sankcji, która ma na celu zmotywować dłużnika do opłacenia zaległej faktury lub rachunku. Z drugiej strony, stanowią one rekompensatę dla wierzyciela, który musi czekać na płatność i ponosi z tego tytułu negatywne konsekwencje – poślizg w zapłacie może utrudniać mu choćby zarządzanie płynnością finansową. Co ważne, odsetki karne można zastosować już pierwszego dnia po upływie niedotrzymanego terminu płatności i je naliczać do momentu, aż uzyska pełną kwotę należności.

Wysokość odsetek jest zwykle wskazywana w umowie pomiędzy stronami. Natomiast w razie braku zapisów na jej temat, wierzyciel jest uprawniony do naliczania ustawowych odsetek za opóźnienie. Ich wysokość zależy od kwoty zobowiązania, wymaganego oraz faktycznego terminu zapłaty, a także przewidzianej przez prawo stawki karnej. Ta ostatnia jest różna w zależności od rodzaju odsetek ustawowych – czyli tego, z jakiego tytułu są one naliczane.

Rodzaje odsetek ustawowych i ich wysokość

Odsetki ustawowe mogą stanowić albo wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału, albo formę odszkodowania za opóźnienie w realizacji świadczenia pieniężnego. Niemniej jednak, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, wyróżnia się nie dwa, lecz trzy rodzaje odsetek ustawowych.

Rodzaje odsetek ustawowych oraz ich wysokość w 2019 roku przedstawiają się następująco:

• ustawowe odsetki kapitałowe – 5% w skali roku,
• ustawowe odsetki za opóźnienie – 7% w skali roku,
• ustawowe odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych – 9,5% w skali roku.

Zgodnie z art. 359 Kodeksu cywilnego, odsetki kapitałowe są naliczane od pożyczonego kapitału i należą się wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej lub ustawy, albo z orzeczenia sądu lub innego właściwego organu. Ich wysokość wyliczana jest według formuły wskazanej w art. 359 §2 K.c. i stanowi równowartość aktualnej stopy referencyjnej NBP powiększonej o 3,5 pkt. procentowych; ponieważ stopa referencyjna wynosi obecnie 1,5%, odsetki kapitałowe są równe 5% w skali roku. Co oczywiste, obowiązującej stawki odsetek nie trzeba wyliczać samodzielnie – w formie obwieszczenia podaje ją Minister Sprawiedliwości.

Ustawowe odsetki za opóźnienie również są regulowane przez przepisy Kodeksu Cywilnego i podawane w obwieszczeniu przez Ministra Sprawiedliwości. Zgodnie z art. 481 K.c. wierzyciel ma prawo zastosować taką sankcję, choćby nie poniósł żadnej szkody i choćby opóźnienie wynikało z okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada. Wysokość odsetek, jakie może naliczyć w 2019 roku, wynosi 7% w skali roku. Sama formuła pozwalająca ją oszacować to suma aktualnej stopy referencyjnej oraz 5,5 pkt. procentowych.

Ustawodawca przewidział również ustawowe odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. Ich istota jest taka sama, jak w przypadku „zwykłej” sankcji za zwłokę, ale są regulowane przez odrębne przepisy i wskazywane przez Ministra Finansów. Zgodnie z Ustawą o terminach zapłaty w transakcjach handlowych stanowią sumę stopy referencyjnej NBP oraz 8 pkt. procentowych, tak więc wynoszą obecnie 9,5%.

Co ważne, dla odsetek za opóźnienie oraz kapitałowych ustalone zostały stawki maksymalne. Stanowią one dwukrotność wspomnianych wartości, a zatem w 2019 roku wynoszą odpowiednio: 14 i 10% w skali roku. Dzięki występowaniu maksymalnych ustawowych odsetek klienci banków i firm pożyczkowych mają pewność, że oprocentowanie pożyczki lub kredytu nie będzie wyższe niż właśnie 10%, a sankcja za zwłokę – większa niż 14%.

Jak obliczyć odsetki?

Gdy znane są powyższe stawki, obliczanie odsetek ustawowych jest proste i szybkie. W praktyce, to kwestia skorzystania z dosłownie jednej formuły matematycznej. Ta ostania zawsze wygląda następująco:

Niezapłacona kwota x liczba dni zwłoki x stawka ustawowych odsetek / liczba dni w roku

Warto przy tym zaznaczyć, że przyjmowana do wzoru liczba dni w roku w każdym przypadku wynosi 365, nawet gdy dany rok jest przestępny. We wzorze trzeba ją uwzględnić dlatego, że stawka odsetek ustawowych jest podawana w skali roku, a wynik musi odzwierciedlać faktyczny okres zwłoki.

Więcej na temat istoty oraz obliczania ustawowych odsetek za opóźnienie można przeczytać pod adresem: https://erif.pl/baza-wiedzy/odsetki-za-opoznienie-platnosci-ustawowe-odsetki-jak-obliczyc-ich-wysokosc/.

Obliczanie odsetek za opóźnienie – przykłady praktyczne

By lepiej zrozumieć mechanizm obliczania odsetek, warto krok po roku prześledzić działania na konkretnych przykładach. Poniżej przedstawiamy, jak obliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie: ze strony osoby fizycznej oraz ze strony przedsiębiorcy kupującego od innego przedsiębiorcy.

Przykład 1: Klient zaciągnął pożyczkę na kwotę 3000 zł, którą był zobowiązany spłacić jednorazowym przelewem do 1 października 2019 roku. Z obowiązku zapłaty wywiązał się jednak dopiero 15 października 2019 roku, w związku z czym w okresie od 2 do 15 października pożyczkodawca naliczał mu odsetki za opóźnienie. Ponieważ ich wysokość nie została określona w umowie pożyczkowej, zastosował 7-procentową stawkę przewidzianą przez ustawę. Jaką kwotę odsetek ustawowych musiał zapłacić pożyczkobiorca?

Kwota pożyczki 3000 zł x 14 dni zwłoki x 7% / 365 dni = 8,05 zł

W podanym przykładzie dwutygodniowa zwłoka w płatności przełożyła się na niewielkie odsetki za opóźnienie. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z prawem, jeśli wierzytelność jest oprocentowana według wyższej stopy, niż wynosi stawka odsetek ustawowych, wierzyciel ma prawo żądać odsetek za zwłokę zgodnie z tą wyższą stopą.

Przykład 2: Przedsiębiorca X wykonał usługę przewidzianą w ramach umowy zawartej z przedsiębiorcą Y, w zamian za co w dniu 5 października 2019 roku miał otrzymać od niego zapłatę w wysokości 10 000 zł. Przedsiębiorca Y dokonał płatności dopiero 5 listopada, a ponieważ w umowie nie wskazano stawki karnej za zwłokę, wykonawca usługi naliczył ustawowe odsetki za opóźnienie w transakcji handlowej. Ile one wyniosły?

Zaległa kwota 10000 zł x 31 dni zwłoki x 9,5% / 365 = 80,68 zł

Zaległość w płatności a termin naliczania odsetek

Wierzyciel ma prawo naliczać ustawowe odsetki już od pierwszego dnia następującego po dniu, w którym kontrahent był zobowiązany uregulować płatność. W zdecydowanej większości przypadków termin płatności jest ściśle ustalony, tak więc obliczenie odsetek nie stanowi problemu. Warto jednak zauważyć, że niekiedy zawierane są transakcje handlowe, w których strony nie określiły dnia zapłaty. W takim wypadku również można zastosować ustawowe odsetki za opóźnienie, ale dopiero po upływie 30 dni licząc od dnia dostarczenia towaru lub świadczenia usługi.

Niezależnie czego dotyczy dana należność, dłużnikowi powinno zależeć na możliwie najszybszym uregulowaniu zobowiązania lub porozumieniu się z wierzycielem. Każdy dzień zwłoki generuje przecież dodatkowe koszty, sprawiając przy okazji, że zadłużenie staje się trudniejsze do uregulowania.