Przeglądając strony internetowe, czy nawet portale społecznościowe typu Facebook czy Instagram, znajdujemy tam nieskończoną liczbę zdjęć, filmów, które m.in. zawierają wizerunek konkretnych osób podczas różnych czynności. Firmy promujące swoją działalność zamieszczają często zdjęcia z imprez okolicznościowych, warsztatów, szkoleń czy innych wydarzeń. Zastanowić się trzeba jednak nad kwestią legalności takich praktyk. Zwłaszcza na uwadze należy mieć, iż zarówno przepisy kodeksu cywilnego, jak i ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, gwarantują ochronę wizerunkowi.
Pojęcie wizerunku w prawie cywilnym
Przepisy kodeksu cywilnego wprost wymieniają wizerunek jako jedno z dóbr osobistych (art. 23 k.c.). Wizerunek, wraz z imieniem i nazwiskiem stanowi atrybut tożsamości osoby fizycznej. Wizerunku nie można jednak utożsamiać z obrazem fizycznym, czy portretem. W doktrynie wskazuje się, iż wizerunek to obraz fizyczny wyglądu człowieka, czyli zbiór cech fizycznych, które pozwalają na zidentyfikowanie go. Pojęcie wizerunku odnosi się jednak do cech fizycznych, które są nierozerwalnie związane z daną osobą fizyczną, które pozwalają ją rozpoznać innym. Zatem przykładowo zdjęcie przedstawiające osobę lub osoby, które jest rozmazane, czy uszkodzone nie spełni kryterium możliwości identyfikacji.
Wizerunek to konkretyzacja obrazu człowieka – chodzi o charakterystyczne, wiadome cechy wyglądu danej osoby, może nastąpić np. poprzez ujęcia postaci na konkretnym zdjęciu. Co więcej, ustalenie konkretyzacji obrazu fizycznego danej osoby może nastąpić także podczas emisji „na żywo” np. podczas przekazu internetowego czy w telewizji, ale może być również utrwalone na zdjęciu lub na filmie- wskazuje adwokat Agata Koschel-Sturzbecher z kancelarii adwokackiej z Poznania.
Ochrona wizerunku w sieci
Na gruncie kodeksu cywilnego, wizerunek jako dobro osobiste podlega ochronie na podstawie przepisu art. 23 i 24 k.c. Osoba, której dobro osobiste zostało zagrożone cudzym działaniem może żądać zaniechania tego działania (chyba, że nie jest ono bezprawne). W razie dokonanego naruszenie osoba taka może też żądać, by osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła wszystkich niezbędnych czynności do usunięcia skutków naruszeń, w szczególności, aby:
- złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (można podać konkretną treść oświadczenia, którego domagamy się, by osoba naruszające nasze dobro osobiste złożyła, a także podać, gdzie ma je złożyć i w jakiej czcionce),
- zapłaciła zadośćuczynienie pieniężne,
- zapłaciła odpowiednią sumę pieniężną na wskazany cel społeczny,
- w razie wyrządzonej również szkody majątkowej- może żądać naprawienia jej na zasadach ogólnych.
Ochronę wizerunku gwarantują również przepisy ustawy- prawo autorskie i prawa pokrewne, gdzie w art. 81 tej ustawy wskazuje się, iż rozpowszechnienie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej, a w braku wyraźnego zastrzeżenie zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. Ustawa ta dopuszcza, iż zezwolenia nie wymaga rozpowszechnienie wizerunku:
- osób powszechnie znanych, jeśli utrwalenia wizerunku dokonano w związku z pełnieniem przez nich funkcji publicznych, w szczególności- politycznych, społecznych, zawodowych,
- osób stanowiących jedynie szczegół całości tj. jak zgromadzenie, krajobraz.
W razie naruszenia naszego wizerunku można domagać się powyżej wymienionych roszczeń, w pierwszej kolejności należy spróbować porozmawiać, wezwać do pokojowego zakończenia sporu np. poprzez wystosowanie wezwania do zaprzestania naruszenia dóbr osobistych. W razie braku reakcji można złożyć pozew do sądu o naruszenie dóbr osobistych.
Zgoda na rozpowszechnienie wizerunku
Jak wskazano powyżej, każde rozpowszechnienie wizerunku, także w Internecie, bez udzielenia zgody osoby na nim przedstawionej uprawnia ją do żądania ochrony swojego wizerunku. Dlatego w sytuacji chęci utrwalenia lub rozpowszechnienia wizerunku danej osoby musimy uzyskać jej zgodę. Zgoda taka nie może być dorozumiana, musi być przekazana jednoznacznie, tak by nie było żadnych wątpliwości, że dana osoba rzeczywiście wyraża zgodę na publikację swojego wizerunku.
Osoba, która ma udzielić zgody na rozpowszechnienie swojego wizerunku musi mieć świadomość nie tylko samej formy jego przedstawienia, ale także miejsca i czasu publikacji, a nawet winna być powiadomiona, jakie inne wizerunki będą obok jego przedstawione i jaki będzie ogólny wydźwięk/komentarz publikacji, tak orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 25 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 1381/12.
Uzyskanie takiej zgody co prawda uchyla bezprawność rozpowszechnienia wizerunku, jednak nie zawsze pozwoli uniknąć odpowiedzialności za naruszenie innych dóbr osobistych jak np. czci, czy prywatności, jeśli ogólny wydźwięk rozpowszechnienia będzie godził w te dobra – przypomina adwokat Agata Koschel-Sturzbecher.
Naruszenie prawa do wizerunku
Naruszenie dobra osobistego w postaci wizerunku najczęściej objawia się rozpowszechnieniem tego wizerunku bez zgody osoby, której wizerunek został utwalony i przedstawiony. Istnieje tu wymóg możliwości zidentyfikowania konkretnej osoby fizycznej. Zazwyczaj za elementy wyglądu, które pozwalają na rozpoznanie danej osoby są twarz i ogólna cała postać.
Wskazać trzeba na ciekawe orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lipca 2004 r., gdzie wskazano, iż za rozpowszechnienie wizerunku można uznać zamieszczenie linku tzw. głębokiego odesłania do zdjęcia z wizerunkiem osoby, gdyż ułatwia ono dotarcie do odsyłanej stron i sprawia tym samym, że większe grono osób może zapoznać się z udostępnionym na stronie wizerunkiem (wyrok SA w Krakowie z dnia 20 lipca 2004 r., sygn. akt I ACa 564/04).
O czym należy pamiętać przed publikacją czyjegoś wizerunku w sieci?
Główną zasadą jest, iż nikt nie może rozpowszechniać wizerunku osoby trzeciej bez jej zgody. Każdy ma prawo nie zgodzić się na takie rozpowszechnienie swojego wizerunku. Zgoda taka musi być świadoma i jednoznaczna. Jeśli chcemy otrzymać zgodę ze względu na prowadzenie fanpage, strony internetowej, czy innych mediów firm i przedsiębiorstw należy pamiętać, że najlepszym zabezpieczeniem naszych interesów będzie spisanie pisemnej zgody osoby, której wizerunek chcemy utrwalić, a później rozpowszechnić np. w celu działań komercyjnych czy reklamowych. Treść takiej zgody powinna być jak najbardziej konkretna, precyzyjna i szczegółowo określać sposób w jaki chcemy rozpowszechniać wizerunek i w jakim kontekście będzie on używany.
Co istotne, nie potrzeba zgody na publikację wizerunku osoby jeśli jest ona osobą powszechnie znaną np. celebryty, polityka, dziennikarza, ale tylko wówczas, gdy związana jest z działaniem publicznym tego podmiotu. Zgoda nie jest również wymagana, gdy dana osoba stanowi jedynie element- szczegół danego zdjęcia, czyli chodzi np. o zgromadzenia, imprezy publiczne, krajobrazy.